(1973) Krótka historia kaliskiego obrazu P. P. Rubensa „Zdjęcie z krzyża”

Obraz P.P.Rubensa „Zdjęcie z krzyża” trafił do Kalisza  około roku 1620. Zakupił go w pracowni mistrza Piotr Żeromski z Żeronic, który w tym czasie posłował do arcyksięcia Albrechta. Po powrocie do kraju obraz został przekazany do parafialnego kościoła w Kaliszu (w roku 1639), miasta z którym rodzina Żeromskiego była mocno związana[1]. Od tamtego czasu obraz stanowił ozdobę ołtarza głównego. Tylko raz obraz opuścił Kalisz. We wrześniu 1939 roku został przewieziony przez ówczesnego proboszcza do Muzeum Narodowego w Warszawie i tam złożony w depozyt. Dość szybko wrócił jednak do Kalisza. Niemcy odnaleźli dzieło w zbiorach warszawskiego muzeum i przewieźli z powrotem do Kalisza. Całą okupację spędził w miejskim ratuszu , a po wojnie powrócił do kaliskiej fary i tam dotrwał do nocy z 13 na 14 grudnia 1973 roku.

Około 2 w nocy mieszkająca naprzeciwko kościoła kobieta zauważyła przeświecające przez witraże kościelne płomienie. Natychmiast zaalarmowała księży, a ci  straż pożarną. Po 4 minutach od zawiadomienia straż przystąpiła do akcji gaśniczej. Płonął ołtarz główny. W chwili rozpoczęcia akcji gaśniczej w ogniu stała cała górna, drewniana konstrukcja ołtarza. Gaszenie pożaru utrudniał gęsty dym wypełniający ławę ołtarza. Ogień został opanowany po trzech godzinach[2].

Z obrazu Rubensa pozostały tylko resztki ram. Oficjalne dochodzenie zostało zamknięte konkluzją – obraz spłonął – przyczyna podpalenie ołtarza lub zwarcie instalacji elektrycznej. Zbyt wiele jest jednak znaków zapytania w tej sprawie, by można tak szybko o niej zapomnieć. Jedną z oficjalnych przyczyn powstania pożaru wykluczył Józef Dąbrowski, dowodzący w 1973 roku akcją gaśniczą. Stwierdził, że po sprawdzeniu instalacji elektrycznej okazało się, że bezpieczniki były wykręcone. Zwarcie instalacji elektrycznej nie mogło zatem spowodować  pożaru[3]. Pozostaje zatem podpalenie. Gwałtowność rozwoju ognia, jego ukierunkowanie tylko do rejonu ołtarza głównego świadczyłoby, że to była rzeczywista przyczyna pożaru. Do końca nie wiadomo tylko czy spłonął obraz, czy tylko pusta rama. Zarówno strażacy jak i ksiądz proboszcz Andrzej Gaweł twierdzą, że po pożarze zachowała się część narożnika ramy z zachowanymi fragmentami obrazu. Ich kształt sugerowałby, że obraz został wycięty lub wyszarpany (rama zaginęła w prokuraturze) [4].

Autor: Rubens Peter Paul (1577 – 1640)
Warsztat / Miejsce wykonania: pracownia (?)
Tytuł: Zdjęcie z krzyża
Datowanie 1620
Materiał / Technika: olej, płótno
Wysokość (cm): 320.00
Szerokość (cm): 212.00
Miejsce utraty: Kościół św. Mikołaja  Kalisz, ul. Kanonicza 6, woj. wielkopolskie
Przyczyna utraty: Zaginięcie
Data utraty: 1973-12-14
Zarejestrowany w krajowym wykazie zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem pod nr 506

Jeżeli obraz został skradziony, zawsze jest nadzieja, że w pewnym momencie pojawi się na rynku. Wtedy prawdopodobnie zostanie zatrzymany. Jego dane znajdują się w międzynarodowej bazie poszukiwanych dzieł sztuki (Art. Loss Register), wie o nim Międzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnej (INTERPOL). Na nasze szczęście „Zdjęcie z krzyża” P.P.Rubensa jest dziełem, które posiada bardzo dobrą dokumentację na podstawie której strona polska może udowodnić swoje prawo własności. Pozostaje czekać cierpliwie i bacznie śledzić informacje napływające z międzynarodowego rynku sztuki. Doświadczenie uczy, że w przypadku skradzionych dzieł sztuki zawsze jest szansa ich odzyskania.

Autor: Piotr Ogrodzki, arykuł opublikowany w CBU 2 (20) 2000, s.3

[1]Dorota Spychalska, Podzwonne kaliskiemu Rubensowi, Spotkania z zabytkami, 03.1994.
[2] Stanisław Pągowski, „Pożary kościołów i kaplic”, PAX, 1974 str. 70-71
[3] Życie, „Interpol szuka Rubensa”, 8.10.1997.
[4] Marek Stodolny, W poszukiwaniu „Zdjęcia z krzyża”, Gazeta Poznańska, 20/21.09.1997.

Ostatnie  artykuły na ten temat: Obraz Rubensa nie spłonął. Został wykradziony przez esbeków, Życie Kalisza, Nr 51 z dnia 20-12-2017 r.